1.0 PENGENALAN
House of Common di United Kingdom ada mengeluarkan satu
kertas kajian pada tahun 2004 bagi menerangkan isu tanggungjawab bersama kabinet.
Menurut kertas kajian ini, tanggungjawab bersama ini bukanlah suatu konsep yang
dikawalatur oleh perundangan (statut), namun ianya merupakan perkara penting
dalam sistem Berparlimen British menerusi konvensyen atau kaedah yang
dipersetujui. Geogffrey Marshall (1989) telah mengenalpasti tiga prinsip dalam
konvensyen ini iaitu: (1) prinsip keyakinan (the confidence principle), (2)
prinsip kesepakatan (the unanimity principle), dan (3) prinsip kerahsiaan (the
confidentiality principle). Berdasarkan prinsip ini, seorang menteri tidak boleh
mengundi atau menyatakan secara umum keputusannya yang bertentangan dengan
polisi kerajaan. Sebarang keputusan yang diambil oleh kerajaan adalah keputusan
secara bersama oleh setiap menteri kabinet. Hal ini tidak bermaksud menteri
perlu bersetuju dengan sebarang keputusan perdana menteri atau menteri kabinet
lain, tetapi bermaksud sebarang persoalan atau tentangan dibuat di dalam
mesyuarat kabinet. Apabila keputusan dicapai, ia merupakan keputusan bersama.
Oleh sebab itu, adalah penting untuk menjaga rahsia kabinet tidak kira sama ada
seseorang itu sedang menjadi seorang menteri ataupun telahpun melepaskan jawatan
jawatan menteri tersebut.
2.0 KES KAJIAN: MALAYSIA
Di Malaysia, konsep tanggungjawab ini telah
dinyatakan dalam Perkara 43(3) yang menyatakan, “Jemaah Menteri hendaklah bertanggungjawab
secara bersama kepada Parlimen”. Biasanya, jika seorang menteri tidak mahu
bertanggungjawab secara bersama, ia wajar melepaskan jawatannya. Seorang
perdana menteri pula sepatutnya melantik menteri yang diyakini mempunyai visi
dan misi yang sama dengannya. Oleh sebab itu, tidak timbul isu menteri memberi
kenyataan yang bercanggah dengan menteri yang lain. Kedua-dua pernyataan ini
dapat digunakan bagi menunjukkan sejauh mana keberkesanan atau praktik
tanggungjawab bersama di suatu negara.
Pada tahun 2008, Zaid Ibrahim telah melepaskan jawatannya
sebagai menteri dalam Jabatan Perdana Menteri bagi hal ehwal perundangan dan
pembaharuan kehakiman berikutan tidak bersetuju dengan polisi kerajaan dalam
penggunaan Akta Keselamatan Dalam Negeri (ISA) (BBC News 2008). Fenomena
menteri letak jawatan di Malaysia disebabkan tidak bersetuju dengan polisi
kerajaan merupakan suatu yang jarang-jarang berlaku. Biasanya, menteri meletak
jawatan kabinet disebabkan perkembangan politik seperti Musa Hitam pada tahun
1986 dan Ghafar Baba pada tahun 1993 (Harian Metro 2015; The Star 2016).
Pertukaran menteri atau portfolio kementerian disebabkan kabinet baharu oleh
perdana menteri adalah lebih menjadi kelaziman. Kedua-dua perkara ini walau
bagaimanapun menjurus kepada konsep tanggungjawab bersama iaitu kerajaan
mestilah mempunyai satu suara baik dari segi visi dan misi apatah lagi polisi.
Selain daripada itu, konsep tanggungjawab bersama
kadang-kala diperluas dan tidak hanya meliputi menteri kabinet. Pada tahun
2005, Timbalan Menteri Sumber Asli dan Alam Sekitar, S. Sothinathan telah
digantung oleh Perdana Menteri Abdullah Ahmad Badawi (2003-2009) selepas pertikaian
terhadap polisi kerajaan dengan Timbalan MenterI Kesihatan, Dr. Abdul Latiff
Ahmad di Dewan Rakyat (Bernama 2005). Selain itu, dua orang ahli Parlimen
Barisan Nasional (BN) turut diberikan surat amaran kerana menyokong usul
pembangkang (News Strait Times 2006). Dalam pada itu pada tahun 2006, Shahrir
Samad melepaskan jawatan sebagai pengerusi Kelab Penyokong Kerajaan berhubung
pendiriannya terhadap usul yang dibawa pembangkang (Bernama 2016). Meskipun kes
berkaitan dengan timbalan menteri dan ahli parlimen tidak secara spesifik
merujuk kepada kabinet menteri, namun tindakan yang diambil ke atas mereka
jelas menunjukkan kerajaan memerlukan sokongan padu bukan sahaja daripada jemaah
menteri tetapi juga daripada Dewan Rakyat.
Hal ini menurut Ahmad Faiz Yaakob
(2009) merupakan suatu kelemahan konsep tanggungjawab bersama kerana memaksa
semua ahli parlimen untuk menyokong atau mengambil pendirian yang selari dengan
parti. Walaupun ia mengukuhkan parti, namun ia juga turut menyekat autonomi
yang sepatutnya diberikan kepada ahli Dewan dalam menyuarakan dan
mengetengahkan suatu isu. Maka tidak hairanlah di peringkat jemaah menteri
pula, isu perbezaan pendapat atau pengunduran menteri kerana tidak berpuas hati
dengan keputusan kabinet tidak berlaku sekerap negara-negara lain.
Menjawab persoalan tentang sejauh mana praktik konsep
tanggungjawab bersama di Malaysia, penulis beranggapan ianya perlu dibincangkan
melalui konteks inti pati konsep itu sendiri. Dari segi inti pati konsep,
tanggungjawab bersama dilihat mencapai matlamat pada skala yang berbeza-beza.
Pertama, jemaah menteri “dipaksa” untuk mengikut keputusan kabinet. Sejak
merdeka, mungkin kes Zaid Ibrahim sahaja yang boleh dilihat jelas menunjukkan
seorang menteri mengundurkan diri disebabkan tidak bersetuju dengan polisi
kerajaan. Hal ini seolah-olah kesemua
jemaah menteri yang dilantik bersetuju dengan polisi kerajaan.
Jika seorang menteri tidak bersetuju, ia dipaksa untuk menerima kerana konsep
tanggungjawab bersama itu.
Penulis beranggapan pengunduran seseorang menteri turut
menunjukkan keberkesanan konsep tanggungjawab bersama. Sharon Sutherland (1991)
telah mengkaji sebanyak 151 kes perletakkan jawatan sebagai menteri di Canada
antara tahun 1867-1990 mendapati 28 kes adalah disebabkan isu perpaduan
(solidarity) dengan rakan kabinet. Sebagai contoh, Lucien Bouchard telah
meletak jawatan dalam kabinet Perdana Menteri Brian Mulroney disebabkan tidak
bersetuju dengan kaedah yang digunakan kerajaan dalam menangani isu perubahan
perlembagaan. Hal ini menunjukkan bagaimana konsep tanggungjawab bersama lebih
kelihatan di Canada berbanding Malaysia di mana menteri yang tidak bersetuju
dengan kerajaan perlu mengundurkan diri.
Kedua, pemecatan Muhyiddin Yassin sebagai timbalan perdana
menteri boleh dilihat sebagai keengganannya untuk menerima keputusan atau
keadah kerajaan menangani isu 1Malaysia Development Berhad (1MDB). Hal yang
sama juga berlaku kepada Menteri Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah Mohd Shafie
Apdal yang digugurkan dari kabinet pada 2015. Dalam kedua-dua kes ini, Perdana
Menteri Mohammad Najib Abdul Razak telah menggunakan haknya bagi membentuk
perpaduan dalam kerajaan agar menyokongnya. Hal ini dapat mengelakkan Muhyiddin
atau Mohd Shafie daripada mengkritik kerajaan secara terbuka. Jika pengguguran
ini tidak berlaku, Muhyiddin dan Mohd Shafie sewajarnya meletakkan jawatan jika
tidak bersedia untuk mengikut polisi kerajaan yang dipersetujui dalam bilik
mesyuarat kabinet. Dalam kes ini, jelas menunjukkan konsep tanggungjawab
bersama ini dipraktikkan.
Ketiga, ketika suatu isu salah laku menteri dibangkitkan,
tiba-tiba konsep tanggungjawab bersama menjadi pudar. Sebagai contoh Mahathir
Mohamad (1981-2003) dan Anwar Ibrahim sering menyalahkan satu sama lain berkaitan Krisis
Ekonomi 1998 sedangkan keduanya berada dalam kabinet yang sama dan sepatutnya
bertanggungjawab secara bersama. Hal ini mungkin merujuk kepada konsep
tanggungjawab menteri yang berbeza dengan konsep tanggungjawab bersama.
Berbanding dengan tanggungjawab bersama, perihal tanggungjawab menteri tidak
dinyatakan secara spesifik dalam Perlembagaan. Sekitar 1960-an, Abdul Rahman
Talib yang memegang jawatan Menteri Pendidikan meletakkan jawatan selepas gagal
dalam samannya terhadap ketua Parti Progresif Penduduk (PPP) Dr. Seenivasagam.
Pada tahun 2008 pula, Chua Soi Lek melepaskan jawatan sebagai Menteri Kesihatan
akibat skandal video seks (Ahmad Masum 2004). Pada tahun 2006, timbul pula
skandal Approved Permit (AP) membabitkan Menteri Perdagangan dan Industri
Rafidah Aziz (Singh dan Salazar 2006). Adalah sukar untuk dipastikan kesahihan
skandal ini kerana tidak ada siasatan yang dibuat oleh pihak PRDM mahupun SPRM.
Jika amalan salah laku ini benar-benar berlaku dan bermula ketika Rafidah memegang
jawatan tersebut pada tahun 1987, maka pentadbiran atau kabinet Mahathir
(1981-2003) dan Abdullah (2003-2009) perlu bertanggungjawab secara bersama.
Ling Liong Sik pula terbabit dalam skandal Zon Bebas Perlabuhan Klang (PKNZ) iaitu
skandal rasuah ketika dia menjadi Menteri Pengangkutan. Ling didakwa telah
menipu kerajaan tentang pembelian dan penjualan tanah di PKNZ. Mahkamah pada
tahun 2013 telah membebaskan Ling daripada tuduhan terbabit. Dalam isu ini,
adakah kesalahan yang dilakukan Ling merupakan satu tanggungjawab individu
semata-mata? Adakah kegagalan kerajaan untuk menyekat amalan salah laku menteri
dianggap sebagai satu kesalahan yang perlu ditanggung secara bersama?
Prinsip ketiga dalam konsep tanggungjawab bersama adalah
kerahsiaan. Pembongkaran skandal-skandal ini telah menjejaskan prinsip
kerahsiaan. Contohnya, individu yang menuduh Rafidah mahupun Ling sudah pasti
akan merujuk kepada mesyuarat kabinet sama ada bagi mempertahankan tuduhan
mereka ataupun mempertahankan diri. Hal ini menyebabkan butiran mesyuarat yang
sepatutnya sulit tersebar kepada masyarakat umum. Mahathir umpamanya banyak
menulis mengenai isu-isu politik dalam memoirnya. Adakah penulisan ini telah
menjejaskan prinsip kerahsiaan terbabit? Hal ini telah dinyatakan oleh Ahmad
Masum (2004) sebagai suatu yang akan menimbulkan masalah berhubung kerahsiaan
kabinet. Jika isu kerahsiaan ini tidak dapat diurus, maka konsep tanggungjawap
bersama juga akan mendapat kesan. Segala butiran atau tindakan kerajaan akan
dipertikai dan menjadi bualan masyarakat awam. Maka sudah tentu akan wujud
tuduhan atau ketidakpuashatian terhadap jemaah menteri.
Disamping itu, terdapat juga risiko bekas-bekas menteri yang
kini di pihak pembangkang menggunakan modal-modal yang diambil daripada
mesyuarat kabinet terbabit. Sepatutnya, bekas-bekas menteri terbabit tidak boleh
menggunakan dokumen atau sebarang instrumen yang digunakan ketika dia di dalam
kabinet apatah lagi mendedahkannya kepada umum. Malangnya, modal-modal ini sering
digunakan ketika menyerang kerajaan dalam skala yang berbeza-beza. Contohnya
Anwar Ibrahim sering membandingkan pentadbiran dan kerjanya ketika menjadi
menteri dengan pentadbiran dan kerja yang dilakukan pihak kerajaan sekarang.
3.0 KESIMPULAN
Pada tahap asas konsep tanggungjawab bersama, kabinet
Malaysia dilihat mengamalkan konvensyen ini. Malah, ia turut diperluas kepada
ahli parlimen. Di dalam sistem Westminster dimana badan eksekutif dan
perundangan mempunyai hubungan yang sangat erat, maka adalah tidak
menghairankan perluasan tanggungjawab ini kepada ahli parlimen. Oleh sebab itu
juga, sistem demokrasi berparlimen Malaysia dilihat tidak berkesan dalam
menguruskan perbezaan pendapat antara ahli parlimen. Hal ini kerana semua ahli
parlimen dilihat begitu terikat dengan parti yang diwakili. Impak positif
daripada amalan ini adalah polisi dan tindakan kerajaan sentiasa mendapat
sokongan dalam Dewan. Suatu ketetapan yang mahu diambil kerajaan akan dapat
diluluskan segera. Bertentangan dengan itu, kredibiiti jemaah menteri dan wakil
rakyat akan dipersoalkan kerana dilihat sebagai “pak turut” pimpinan di atas.
Amalan tanggungjawab bersama di Malaysia boleh dilihat
menerusi pandangan menteri yang selari dengan keputusan kabinet. Menteri
dilihat menyokong atau memberi pandangan yang positif terhadap sebarang
keputusan kabinet. Apabila berlaku perbezaan pendapat yang serius, perdana
menteri bertindak merombak kabinet supaya kabinet baharu dapat bertindak
senada. Berbanding dengan negara lain, tindakan menteri yang meletak jawatan
kerana tidak bersetuju dengan keputusan kerajaan adalah merupakan kes
terpinggir. Menteri yang didakwa terlibat dengan salah laku pula menanggung
kesan atau tanggungjawab peribadi. Tidak berlaku di Malaysia seluruh kabinet meletak
jawatan disebabkan kesilapan atau salah laku yang dibuat oleh seseorang
menteri. Apabila kerajaan mendapat tentangan yang ketara, perdana menteri sama
ada merombak kabinet ataupun mengadakan pilihan raya yang baharu. Berdasarkan
penelitian ini, Perkara 43(3) Perlembagaan Persekutuan sememangnya wujud dan
dipraktikkan di Malaysia.
#SayangKyra
thankyou for the text <3 very useful !
ReplyDelete