Negara Sabah dan Sarawak?

Konflik semantik “negara” dan “negeri”

Penggunaan perkataan “negara” atau “negeri” sememangnya bermasalah. Hal ini kerana kedua-dua perkataan ini boleh merujuk kepada status politik yang sama atau tidak. Dalam bahasa Inggeris, “negara” dan “negeri” disebut sebagai “state.” Walau bagaimanapun, “nation” dan “country” juga boleh merujuk kepada “negara.” Berdasarkan dokumen-dokumen klasik, kerajaan-kerajaan seperti Srivijaya, Majapahit, China dan Melaka disebut sebagai “negeri.” Istilah “luar negeri” pula merujuk kepada negara asing atau “luar negara.” Sebab itu kementerian yang menguruskan hal ehwal dalaman negara dipanggil Kementerian Dalam Negeri dan bukannya Kementerian Dalam Negara. Terdapat zaman di mana negara-negara dipanggil “negeri” dan bukannya “negara.” Penggunaan “negara” menjadi bermasalah kepada bahasa Melayu dan negara persekutuan sahaja. Hal ini kerana, “negeri” dan “negara” dilihat sebagai dua perkataan yang berbeza dalam kebanyakkan kes. Bagi negara persekutuan pula, perbezaan ini adalah signifikan kerana “negeri” merujuk kepada subset kepada “negara.” Perbahasan mengenai istilah “negeri” dan “negara” bukanlah satu hujah yang kukuh bagi menjelaskan status politik sesebuah wilayah. Status politik di sini merujuk kepada merdeka atau tidak; apa yang disebut sebagai “sovereign.”

Mengambil negara Palestin sebagai contoh, ia merupakan sebuah negara yang mempunyai kedaulatan terhad. Palestin telah mengisytiharkan kemerdekaan pada tahun 1988 namun boleh dianggap sebagai negara jajahan Israel. Dalam masa yang sama, Palestin bukanlah salah satu "negeri" Israel. Hal ini menerangkan status “negeri” atau “negara” tidak menjejaskan status politik wilayah tersebut. Adakah Palestin sebuah negara? Ya, sudah tentu Palestin sebuah negara. Ia merupakan sebuah negara yang terjajah. Penjajahan tidak menjadikan Palestin sebagai negeri. Negara bukanlah satu darjat atau tingkat kerajaan atau politik yang lebih atas daripada negeri. Cuma dalam sistem persekutuan, barulah negara merujuk kepada darjat atau tingkat kerajaan atau politik yang lebih tinggi. Secara praktikal atau undang-undang, hanya sovereign states boleh menjadi anggota PBB. Ini kerana, PBB hanya membenarkan sovereign states untuk menjadi ahli. Kedaulatan sesebuah negara adalah berdasarkan pengiktirafan negara-negara lain. Dalam hal ini, Palestin tidak diiktiraf sebagai negara berdaulat jadi tidak dapat menjadi ahli PBB. Sebarang wilayah boleh mengisytiharkan kemerdekaan atau kedaulatan, namun secara praktikal dalam sistem negara bangsa Westphalia, kemerdekaan dan kedaulatan mestilah dapat dipertahankan atau dipraktikkan. Sebagai contoh, kerajaan yang berdaulat mestilah mampu untuk menjalankan kuasa dalam wilayahnya. Kuasa kerajaan Palestin adalah terhad seperti mana yang ditetapkan Israel. Kerajaan umpamanya tidak boleh mengutip cukai atau mempunyai pasukan keselamatan kerana sekatan-sekatan kerajaan Israel. Dalam hal ini, kemerdekaan dan kedaulatan Palestin yang diisytiharkan hanya pada nama. Pengiktirafan negara-negara luar terhadap kewujudan Palestin pula merupakan satu praktik formality dan bukannya memberi kesan terhadap kemerdekaan dan kedaulatan sepenuhnya. Hal ini kerana, pengiktirafan ini tidak mengubah status Israel sebagai penjajah dan Palestin sebagai negera terjajah. Walau bagaimanapun, tidak dinafikan pengiktirafan tersebut mampu memberi tekanan kepada Israel serta negara-negara yang menentang kedaulatan Palestin supaya mencari jalan menyelesaikan isu terbabit. Mengikut undang-undang antarabangsa, Palestin kekal menjadi wilayah jajahan atau occupied territory.

Kembali kepada isu Sabah dan Sarawak, penggunaan istilah “negara” sebelum menyertai Malaysia merupakan suatu perkara yang tidak dapat dinafikan. Malah, istilah “negara” masih digunakan selepas itu dalam beberapa hal seperti penggunaan “Yang di-Pertuan Negara” bagi merujuk kepada ketua negara Sabah. Merujuk kepada Singapura pula, jawatan perdana menteri masih kekal digunakan meskipun Singapura menyertai Malaysia. Hal ini menjurus kepada menggunakan hujah kemerdekaan untuk mengelaskan status “negeri” dan “negara”. Sebagai contoh, Sabah, Sarawak dan Singapura  telah merdeka sebelum menyertai Malaysia. Walau bagaimanapun, istilah yang lebih tepat adalah mencapai status berkerajaan sendiri. Singapura telah terlebih dulu berkerajaan sendiri pada 3 Jun 1959. Sarawak pula pada 22 Julai 1963 manakala Sabah pada 31 Ogos 1963. Berkerajaan sendiri dalam ketiga-tiga kes ini tidak membawa erti kemerdekaan penuh. Ianya merupakan satu proses peralihan kuasa daripada kuasa kolonial sebelum kemerdekaan. Biasanya dalam tempoh ini, kerajaan tempatan diberi kuasa untuk mentadbir hal-hal dalaman manakala kuasa kolonial kekal berkuasa dalam isu-isu keselamatan dan hubungan luar. Status “berkerajaan sendiri” bermaksud kerajaan yang mentadbir adalah dilantik atau dipilih oleh rakyatnya sendiri. Dalam ketiga-tiga kes, telah wujud proses pilihan raya bagi memilih kerajaan.

Di Sabah, pilihan raya tempatan pertama diadakan dalam bulan April 1963. Donald Stephens telah dilantik menjadi ketua menteri secara rasmi pada 31 Ogos apabila Sabah diberikan status berkerajaan sendiri oleh British. Hujah ini adalah berdasarkan Perjanjian Malaysia yang menyebut kerajaan British akan melepaskan segala hak ke atas negeri-negeri Borneo dan Singapura pada 31 Ogos . Di Singapura pula, Perdana Menteri Lee Kuan Yew bertindak mengiytiharkan kemerdekaan setelah tibanya tarikh ini. Oleh kerana Singapura sudah mencapai status berkerajaan sendiri pada 1959, pengisytiharan Lee Kuan Yew pada 31 Ogos membawa maksud penubuhan sebuah negara yang merdeka penuh. Pada tahun 1959, jawatan Gabenor Singapura telah digantikan dengan Yang di-Pertuan Negara iaitu jawatan sebagai ketua negara. Dalam tempoh ini 1959-1963, Yang di-Pertuan Negara dilihat sebagai mewakili raja British manakala tempoh 1963-1965 sebagai mewakili Yang di-Pertuan Agong. Selepas Singapura keluar daripada Malaysia pada 9 Ogos 1965, ia digantikan dengan jawatan presiden. Pada tahun 1959, jawatan perdana menteri diwujudkan bagi menggantikan jawatan ketua menteri. Walaupun perubahan jawatan ini tidak memberi kesan yang besar kepada tugas, namun ianya memberi petunjuk simbolik yang jelas mengenai status Singapura pada ketika itu.

Di Sarawak, Stephen Kalong Ningkan dilantik menjadi ketua menteri pertama pada 22 Julai. Lantikan ini dibuat oleh Sir Alexander Waddell iaitu Gabenor Sarawak yang ke-4 dan terakhir. Jawatan Gabenor Sarawak telah digantikan oleh Yang di-Pertuan Negeri Sarawak pada 16 September iaitu tarikh pembentukan Malaysia. Disebabkan jawatan Yang di-Pertuan Negeri Sarawak hanya berkuat kuasa pada hari pembentukan Malaysia, Pengisytiharan Malaysia pada 16 September masih menggunakan Gabenor Sarawak. Hal ini berbeza dengan Sabah dan Singapura kerana jawatan Gabenor telah digantikan lebih awal. Teks Pengistytiharan Malaysia juga secara jelas dan spesifik menyebut negeri Sabah, Sarawak dan Singapura tidak lagi menjadi koloni bagi Ratu British dan Ratu British akan melepaskan segala haknya ke atas ketiga-tiga negeri ini. Oleh itu, dapat disimpulkan sebelum tarikh 16 September, tindakan ketiga-tiga negeri iaitu Sabah, Sarawak dan Singapura mengisytiharkan berkerajaan sendiri atau mencapai kemerdekaan adalah bercanggah dengan Perjanjian Malaysia. Oleh sebab itu, pengisytiharan kemerdekaan secara bersendirian (tidak bersama dengan negara-negara lain yang akan menyertai Malaysia) ini dilihat sebagai tindakan bersendiri (unilateral) tanpa merujuk dahulu kepada kerajaan atau pihak yang menjajah (British); hal yang sama apabila Palestin mengisytiharkan kemerdekaan.

Secara ringkasnya, sebelum 1963, Sabah, Sarawak dan Singapura merupakan negara-negara yang dijajah. Ketika menyertai Malaysia, ia tidak menjejaskan status wilayah ini sebagai negara. Status politik pula berubah dari terjajah kepada merdeka dan berdaulat. Walau bagaimanapun, mengikut perspektif persekutuan, ketiga-tiga negara ini merupakan “negeri” di dalam negara Malaysia. Boleh juga ia menjadi “negara” di dalam negara Malaysia. Namun, penggunaan “negeri” bagi merujuk kepada subset wilayah “negara” dilihat lebih mudah dan sesuai. Hal yang serupa ketika negeri-negeri Melayu iaitu Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang menyertai persekutuan Negeri-negeri Melayu Bersekutu di mana penyertaan ke dalam persekutuan tidak mengubah status wilayah sebagai negeri. Istilah “negeri” sudah digunakan untuk sekian lama oleh negeri-negeri Melayu iaitu ketika mereka merdeka mahupun ketika dinaungi atau dijajah. “Negeri” di sini merujuk kepada maksud yang sama dengan “negara.” Oleh itu, ketika Negeri-Negeri Melayu Bersekutu menyertai persekutuan yang lebih besar seperti Malayan Union dan Persekutuan Tanah Melayu, ianya tidak mengubah status wilayah negeri-negeri ini sama sekali seperti mana halnya kepada Sabah, Sarawak dan Singapura. Bagi persekutuan Malayan Union, ia menggabungkan negeri-negeri di Tanah Melayu dan bukannya menggabungkan "negara" Negeri-negeri Melayu Bersekutu, "negara" Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu dan "negara" Negeri-negeri Selat. Negeri-negeri Melayu Bersekutu, Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu dan Negeri-negeri Selat merupakan satu kesatuan dan bukannya sebuah negara. Oleh sebab itu Artikel I Perjanjian Malaysia 1963 menyebut “The Colonies of North Borneo and Sarawak and the State of Singapore shall be federated with existing States of the Federation of Malaya…” Ini bermaksud, Sabah, Sarawak dan Singapura tidak bergabung dengan Persekutuan Tanah Melayu tetapi bergabung dengan negeri-negeri (States) Persekutuan Tanah Melayu. Dalam hal ini, kesemua ahli kesatuan iaitu dari Perlis sehinggalah ke Sabah merupakan “negara” atau “negeri” (negeri-negeri Melayu tidak menggunakan istilah negara) mempunyai status yang sama menerusi perjanjian ini iaitu sebagai “states.” Dalam pemahaman umum, “state” merujuk kepada negara seperti mana State of Israel.

Sebagai kesimpulan, hujah sematik “negara” atau “negeri” telah menimbulkan kekeliruan dalam menentukan status wilayah atau politik bagi negeri-negeri di Malaysia. Pemahaman mengenai penggunaan istilah ini mestilah merujuk kepada penggunaan dari zaman lampau sehingga sekarang. Sebagai contoh, orang Melayu pada zaman lampau menggunakan “negeri” bagi merujuk wilayah atau kerajaan yang merdeka. Dalam bahasa Inggeris, “state” boleh merujuk kepada negara ataupun negeri. Bagi negara persekutuan, istilah “state” akan dikaitkan dengan “negeri” manakala bagi negara bukan persekutuan, “state” bermaksud “negara.” Di Malaysia pada hari ini, istilah “negeri” dan “negara” mempunyai maksud yang jelas berbeza iaitu “negeri” merupakan wilayah subset bagi negara. Kerajaan negeri bermaksud kerajaan yang lebih bawah yang diberi kuasa oleh kerajaan pusat bagi mentadbir kewasan lokal yang disebut negeri. Dalam hal ini, semua negeri-negeri di Malaysia mempunyai status wilayah yang sama iaitu “negeri.” Pada masa yang sama, negeri-negeri ini merupakan “negara” atau “negeri” yang bersekutu membentuk sebuah persekutuan. Boleh juga untuk kita katakan negeri-negeri yang ada di dalam Malaysia merupakan negara-negara yang merdeka. Sekian.